Κώστα Τσιάνου «Ζωή χαρισάμενη» στο «Φαργκάνη» Θεσσαλονίκης

Πρόλογος

Η παράσταση σήκωσε αυλαία στην Αθήνα το 2017, φιλοξενήθηκε αμέσως μετά στη Λάρισα από το «Θεσσαλικό θέατρο», ενθουσίασε το κοινό, μεταφέρθηκε ξανά στην Αθήνα και στο «Από Μηχανής θέατρο» και στη συνέχεια πήρε τη στράτα για τα μεγάλα αστικά κέντρα. Στάση στη Θεσσαλονίκη, στο θέατρο «Φαργκάνη», έχοντας στη σκευή της σημαντικά βραβεία και μια υστεροφημία, σαν κόσμημα, να τη συνοδεύει.

Στην απονομή Θεατρικών Βραβείων της «ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ – ΚΟΡΦΙΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ – 2017», που δόθηκαν στο «Θέατρο Βέμπο», Ο Κώστας Τσιάνος κέρδισε το 1ο Βραβείο καλύτερου Θεατρικού έργου της χρονιάς, ενώ τιμήθηκε και με το έπαθλο «Αλέξης Μινωτής» για όλη την θεατρική του πορεία.

Ενθουσιώδεις κριτικές απέσπασε και η ερμηνεία της Αγγελικής Λεμονή, καθώς

της απονεμήθηκε το 1ο Βραβείο ερμηνείας γυναικείου ρόλου, για το ίδιο έργο.

Υπόθεση

Ο μονόλογος «Ζωή Χαρισάμενη» είναι ο η ιστορία μιας γυναίκας, η οποία με αφορμή το θάνατο του συζύγου της αναμοχλεύει το παρελθόν και συναντά καημούς, βάσανα και λύπες.

H Zωή, η ηρωίδα του έργου, πέρασε «Δια Πυρ(αι)ός και σιδήρου» από τη μέρα που την βρήκαν νεογέννητη, το 1927, σαν «πεταμένο σκατό», λέει ο συγγραφέας στο σημείωμά του, στο κατώφλι κάποιου χωριάτικου σπιτιού.

Από δουλειές του ποδαριού, της ευκαιρίας και βραχύβιες, κατέληξε πάμφτωχη κι αγράμματη σε οίκο ανοχής, ως παραδουλεύτρα.

Αστεφάνωτη και με τρία παιδιά νόθα έζησε μια ζωή ανάμεσα σε πόρνες, σωματέμπορους, μαυραγορίτες, προδότες, αντάμα μ’ όλα τ’ αποβράσματα της κοινωνίας.

Γνώρισε τη δικτατορία του Μεταξά, τον πόλεμο, την κατοχή, τον εμφύλιο σπαραγμό και όλη τη ζοφερή μετεμφυλιακή περίοδο.

Σε μια Ελλάδα εξαθλιωμένη πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, κατόρθωσε με το παντοδύναμο μητρικό της ένστικτο να μεγαλώσει και να αποκαταστήσει μόνη τα παιδιά της.

Έχοντας έμφυτο το αίσθημα της αυταπάρνησης, της γενναιοψυχίας και του αυτοσαρκασμού βγήκε νικήτρια στη ζωή και, τελικά, αναδεικνύεται πρόσωπο ιερό, σεβαστό, όπως τόσες και τόσες γυναίκες που βίωσαν κι αυτές μια «Ζωή …χαρισάμενη!».

Η πρωταγωνίστρια Αγγελική Λεμονή, σε πρόσφατη συνέντευξή της μίλησε για το έργο και την παράσταση και είπε: «Στον μονόλογο υπάρχει μια αναφορά στον Μάνο Χατζιδάκι, η οποία προέκυψε έπειτα από την αφήγηση του τελευταίου στον Κώστα Τσιάνο, για ένα περιστατικό στα χρόνια του Εμφυλίου. Ο Χατζιδάκις, είκοσι χρόνων τότε, βρέθηκε στη Λάρισα, όπου κακοποιήθηκε από παρακρατικούς και ταγματασφαλίτες. Το επεισόδιο έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της παράστασης «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε» του Αλέξη Δαμιανού, που ανέβαζε ένας ΕΑΜικός θίασος, οι «Ενωμένοι Καλλιτέχνες». Μάλιστα, μετά τον ξυλοδαρμό του ο συνθέτης βρήκε καταφύγιο σε δύο γυναίκες ελευθέρων ηθών, τη Ζωή (ηρωίδα του έργου) και τη φίλης της Ζαφειρούλα, που τον φιλοξένησαν και τον φρόντισαν , μέχρι που ανάρρωσε. Από εκείνη την περιπέτειά του εμπνεύστηκε το τραγούδι «Τα παιδιά κάτω στον κάμπο», που στάθηκε αφορμή να γνωριστεί και με τον συνομήλικό του τότε, Μίκη Θεοδωράκη.

Η παράσταση

«Κι αν θέλετε να ξέρετε, εμένα ένας κύριος κάποτε, ένας εκτός του κόσμου τούτου, με είπε Αγία. Εμένα… Το πιάσατε; Αγία!..»

Στα έδρανα είτε διδάσκοντες είτε διδασκόμενοι, λέμε, ακούμε αναλύσεις εμπεριστατωμένες, αλλά και συζητήσεις, γύρω από το – και σήμερα – επίκαιρο θέμα της ισότητας των φύλων.

Το φύλο, μια κοινωνικά κατασκευασμένη ταυτότητα, διαμοιράζει ρόλους και ιδιότητες με διαφορετικό αντίκτυπο στη γυναίκα και στον άντρα. Αυτή η κατανοητή βιολογική διαφορά λειτουργεί επί αιώνες, ως αντίβαρο μιας βαθιάς διάκρισης στην ιεράρχηση των σχέσεων μεταξύ των φύλων και τρέφεται από κοινωνικούς, πολιτικούς, οικονομικούς, θρησκευτικούς, ιδεολογικούς και περιβαλλοντικούς λόγους. Ωστόσο, η γυναίκα έχει κατακτήσει πολλά και σπουδαία κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα κατά τη διάρκεια του 20ου και του 21ου αιώνα. Ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διεθνής πολιτική στράφηκε και βασίστηκε στην θέσπιση ενός δημοκρατικού πλαισίου, με σημαντικό σημείο στη σύγχρονη ιστορία τη γυναικεία χειραφέτηση.

Αυτά στη θεωρία. Στην πράξη οι σχέσεις ακόμα ταλανίζονται σε Δύση και, προπαντός, σε Ανατολή, από παράγοντες εξωγενείς, αυτούς που γράφουν τα κιτάπια της όποιας κατήχησης. Δογμάτων και Λόγων. Όλα, ανθρώπων έργα. Πλήθος τα γραπτά ντοκουμέντα. Φανερά και καθόλου μυστικά.

Όμως είναι και κάποια μονοπάτια, που δεν τα βρίσκεις στα καθαγιασμένα βιβλία, γιατί τα λάξευσε η ζωή ερήμην τής «πλέμπας» και τα διαβαίνουν της γης οι κολασμένοι, αυτοί που βρέθηκαν στον κόσμο κατά λάθος. Και παλεύουν με τα θηρία βγάζοντας από τα σπλάχνα τους δυνάμεις απίστευτες, για να διορθώσουν αυτό το λάθος. Όπως η κακόμοιρη «Ζωή».

Η «Ζωή» – ψυχογράφημα του Κώστα Τσιάνου. Η λεπτοκαμωμένη Ζωή, αγνώστου πατρός και μητρός. Η Ζωή του περιθωρίου. Η Ζωή η λεκανατζού του οίκου ανοχής. Η Ζωή, η μάνα τριών νόθων παιδιών. Η Ζωή, η «Αγία».

Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Κώστας Τσιάνος έγραψε ένα κείμενο αλληγορικό, που διαβάζοντας τις εικόνες και τις φράσεις κάτω από τις λέξεις, αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης ότι η έννοια της ύπαρξης δεν εμπεριέχεται στη χρονικότητα (όρος φιλοσοφικός που σημαίνει ότι: ένα γεγονός δεν παύει να είναι, επειδή γλίστρησε στο παρελθόν, απλώς παύει να δρα, όμως παραμένει στη θέση του, στη χρονολογία του), δεν εμπεριέχεται στην άνοδο και στην πτώση των σκοπών, σε αναμνήσεις και σε ψευδαισθήσεις ούτε και στα χρόνια που στοιβάζονται το ένα πάνω στο άλλο και μας θάβουν, μα στις υψηλές εκείνες στιγμές, που οι ανθρώπινες ψυχές γυμνώνονται, γίνονται ανάγλυφες μορφές και αισθάνονται πώς είναι πραγματικά ο εαυτός , όταν βρίσκει το πεπρωμένο του. Αυτές οι στιγμές είναι η βάση της τραγικής αισιοδοξίας, της συμφιλίωσης με τη μοίρα, που οι πρόγονοί μας στην Τραγωδία την ονόμαζαν «κάθαρση».

Η Αγγελική Λεμονή ανεβαίνει στη σκηνή, ενδύεται τον ρόλο της Ζωής, της δίνει σάρκα και οστά, της δίνει φωνή, της δίνει σθένος και υπομονή και επιμονή και υπόσταση μαχητή. Σε ελάχιστα λεπτά κατακτά το κοινό. Το αρπάζει απ’ τα μάτια και το κρατά συνοδοιπόρο της σ΄ ένα ταξίδι στον χρόνο, γεμάτο επικίνδυνους κλυδωνισμούς, σκληρές ανατροπές, πόνο, αδικίες, γκρεμοτσακίσματα, αλλά και δύναμη και αντοχή και πείσμα κι αγάπη κι ελπίδα. Όχημά της το εξαιρετικό κείμενο του Κώστα Τσιάνου, οι ζοφερές εποχές και τιμόνι της, η σπουδαία υποκριτική της δεινότητα.

Μεγάλη κατάκτηση. Δύσκολο κατόρθωμα για μονόλογο. Χρειάζεται μαεστρία και τσαγανό. Τόλμη το λέμε σήμερα. Και η σημαντική ηθοποιός τολμά και κερδίζει το στοίχημα.

Το σκηνικό που σχεδίασε ο Κώστας Τσιάνος, το κατασκεύασε ο Χρήστος Καράκης και το ζωγράφισε ο Γιάννης Πέτρου, παριστάνει μια ξεφτισμένη κάμαρη της σκοτεινής μεταπολεμικής εποχής, εκείνης της ένδειας και του άγονου αγώνα επιβίωσης. Φιλοξενεί παλιακά χρηστικά αντικείμενα, απολύτως απαραίτητα στη συνθήκη που βουλιάζει η Ζωή, μέχρι να πάρει τη ρημαγμένη της ζωή στα χέρια της , να παλέψει με Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες, να περάσει μέσα από Συμπληγάδες πέτρες, να δέσει σφιχτά τις πληγές της, να σταθεί όρθια και να κατορθώσει να της φορέσουν φωτοστέφανο «Αγίας».

Επίλογος

Το αλληγορικό κείμενο του Κώστα Τσιάνου, ένα μάθημα υποδεέστερου τρόπου διαβίωσης από τον συνήθη συγκεκριμένης εποχής και, ταυτόχρονα, μάθημα ελληνικής προπολεμικής, ψυχροπολεμικής και μεταπολεμικής ιστορίας, απογειώνει τη θέληση για ζωή, επειδή, όταν η απελπισία χτυπούσε κόκκινο, ειδικά τον καιρό του μεγάλου λιμού (χειμώνας ’41-’42), πιστοποιεί πως η ανθρώπινη προσαρμοστικότητα είναι παροιμιώδης.

 Οι απελπισμένοι, ταλαίπωροι και χαροκαμένοι κάτοικοι, μάθανε τότε να ευτυχούν με τα στοιχειώδη και να ξεγελούν όχι μόνο τη δυστυχία, αλλά και τους δυνάστες τους. Διδάσκει τη δύναμη της αγάπης, που ποτέ κανένας ζόφος δεν κατάφερε να ξεριζώσει από τον άνθρωπο.

Το έργο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από το θεατρόφιλο κοινό και απέσπασε τους ύμνους της κριτικής.

Χαρακτηρίστηκε «αριστουργηματικό», «θεατρική έκπληξη της χρονιάς 2017». Πρόκειται για ένα συνταρακτικό κείμενο πολυδιάστατο, κόσμημα της δραματουργίας, κατόρθωμα θεατρικού λόγου και σκηνοθετημένο αριστοτεχνικά από τον Κώστα Τσιάνο.

Η παράσταση περιοδεύει ανά την Ελλάδα.

Ταυτότητα παράστασης

Κείμενο – Σκηνοθεσία-Μουσική επιμέλεια: Κώστας Τσιάνος

Σκηνικό: το σχεδίασε ο Κώστας Τσιάνος, το κατασκεύασε ο Χρήστος

Καράκης, το ζωγράφισε ο Γιάννης Πέτρου.

Φωτισμοί: Μάκης Παπατριανταφύλλου

Επιμέλεια κοστουμιών: Νικολλέτα Καϊση

Ήχος: Νίκος Γεωργάκης

Φωτογραφίες: Βασίλης Αγγλόπουλος

Παραγωγή: ECOPOLIS – Μανάφης Σάκης 6972776991

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ