«Βίρα τις άγκυρες» των Παπαθανασίου – Ρέππα στο Θέατρο Ε.Μ.Σ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Με αφορμή τη συμπλήρωση 130 χρόνων επιθεώρησης το ΚΘΒΕ παρουσιάζει στο Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, σε σκηνοθεσία του Καλλιτεχνικού Διευθυντή Αστέριου Πελτέκη, μια νέα οπτική της παράστασης, που φιλοδοξεί να ψυχαγωγήσει, να σατιρίσει, κυρίως δε, να ταξιδέψει το κοινό.

Η επιθεώρηση προέκυψε από την ιστορική διαδρομή της θεατρικής τέχνης, εκκινώντας από τον Αριστοφάνη και καταλήγοντας στον φυσικό του χώρο, στον τόπο που γεννήθηκε το θέατρο, ως ένα νέο θεατρικό είδος στις αρχές του 20ου αιώνα, μετά από μια δαιδαλώδη διαδρομή με πολλές ανατροπές, με δάνεια και αντιδάνεια από διάφορες χώρες και πολιτισμούς. 

 Το έργο

Πρόκειται για μια αναδρομή στο θεατρικό είδος της Επιθεώρησης, όπως αποτυπώνεται μέσα από την οξυδερκή ματιά του γνωστού συγγραφικού διδύμου και το οποίο ανέβηκε πρώτη φορά το 1997 από το Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή, με σκοπό να αποδοθεί ένας φόρος τιμής στην παρεξηγημένη αυτή θεατρική μορφή. Αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία αναβιώνοντας ένα αυθεντικά ελληνικό (και κυρίως αθηναϊκό) θεατρικό είδος, που έμοιαζε να βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση.

Εκκινώντας από το 1894 και την πρώτη καταγεγραμμένη ελληνική επιθεώρηση «Λίγο απ’ όλα», οι Παπαθανασίου και Ρέππας μάς ταξιδεύουν στον χρόνο και μάς μεταφέρουν στον λαμπερό κόσμο της Επιθεώρησης, παρουσιάζοντας τον αγώνα επιβίωσης που έδιναν οι ηθοποιοί και οι συντελεστές της, με φόντο σημαντικά ιστορικά γεγονότα της εποχής.

Έχοντας αντλήσει υλικό από αυτοβιογραφίες μεγάλων πρωταγωνιστριών της εποχής, όπως η Σπεράντζα Βρανά, η Άννα Καλουτά, η Μαρίκα Νέζερ, η Ζωζώ Σαπουντζάκη και, συνδυάζοντάς το με αφηγήσεις ή φήμες που κυκλοφορούσαν στο θεατρικό χώρο, οι δύο συγγραφείς συνθέτουν τα βασικά πρόσωπα του έργου με βάση τα «υπαρκτά υλικά».

Το αποτέλεσμα βρίθει από νοσταλγική ατμόσφαιρα αλλά και από ιδιότυπο χιούμορ, παρουσιάζοντας μια μυθοπλασία εμπνευσμένη από την ιστορία του τόπου που συνδυάζει μουσική, χορό και τραγούδι, σε ένα εξαιρετικό εγχείρημα που αγαπήθηκε από το κοινό από την πρώτη του παρουσίαση.

Η παράσταση

Ευτυχώς, δεν είναι ένα μνημόσυνο ή μια άνευρη κατάθεση τιμής και μνήμης στην παρηκμασμένη και υπεραιωνόβια επιθεώρηση, η παράσταση που σκηνοθέτησε με μεράκι, προσοχή στη λεπτομέρεια, ύστερα από ενδελεχή μελέτη του κειμένου σε όλες τις φανερές και υπαινισσόμενες παραμέτρους του, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Κ.Θ.Β.Ε. Αστέριος Πελτέκης, επειδή, πέρα από το καλό ή το κακό, αυτή η πολυπρόσωπη δουλειά λειτουργεί και ως «εκδίκηση» της γηραιάς κυρίας του ελαφρού θέατρου.

1894.

Παρασκήνια θέατρου. Μια ηθοποιός με κοστούμια εποχής φωνάζει χαμηλόφωνα «Μαρίκα…Μαρίκαα». Έρχεται ένα παιδί.

-Τι θέλετε, κ. Κοτοπούλη;

-Πού είναι η Μαρίκα;

-Έξω, με τη Χρυσούλα.

-Φώναξέ τες. Αρχίζει η αποθέωσις…

Και πράγματι, αρχίζει η αποθέωση με την επιθεώρηση «Λίγο από όλα» από τον θίασο της Ελένης Κοτοπούλη.

 Από τη μία πλευρά η επιθεώρηση έχει εξαφανιστεί, από την άλλη, διογκώνεται η νοσταλγία των παλιών για κείνο το πολυθέαμα που πέρασε και ήταν γοητευτικό, φανταχτερό και ανθρώπινο. Κι έτσι, η στάση μας διαμορφώνεται τρυφερή και γενναιόδωρη απέναντι στη θεατρική τέχνη του επίκαιρου και του εφήμερου.

Η υπόθεση του εγχειρήματος, με την υπογραφή του Αστέριου Πελτέκη, είναι μια σύνθεση από πραγματικά στιγμιότυπα ζωής των ηθοποιών, στην εποχή της άνθησης του είδους, με φόντο την ελληνική ιστορία. Τη βλέπουμε – στην πληθώρα εξαιρετικών σκηνών του έργου – να διαπερνά έναν αιώνα, μέσα από σπαράγματα των ανθρώπων της αθηναϊκής επιθεώρησης.

Με κινηματογραφικό τρόπο και με σημαντικό αρωγό το ευφάνταστο βίντεο, αναδύεται η μαγεία του εφήμερου. Όλο αυτό το μουσικό υπερθέαμα είναι κέντημα χρόνου, πάνω σε καμβά από τραγούδια σημαντικών συνθετών της εποχής και σκετσάκια– νούμερα των συγγραφέων. Τότε, που τα λεγόμενα «σουξέ» γεννιούνταν στο παλκοσένικο από τις επιθεωρήσεις.

 Το έργο που έγραψαν οι Θανάσης Παπαθανασίου και Μιχάλης Ρέππας, ο πρώτος -δίδυμος- κρίκος ( αν και ουσιώδης, στο μέτρο που ο λόγος είναι το πιο ακριβές και σταθερό σύστημα), μιας αλυσίδας παραγωγής, σφυρηλατεί και εμπλουτίζει το κείμενο, όπως και η σκηνοθεσία και, βεβαίως, η υποκριτική, η μουσική, οι χορογραφίες, τα σκηνικά, τα κοστούμια. Ολόκληρη η σκηνική αναπαράσταση, δηλαδή, και η πρόσληψή της από το κοινό δεν είναι επιθεώρηση. Είναι μια μουσική κωμωδία για την επιθεώρηση. Μια τοιχογραφία της εποχής, όπου άκμαζε το είδος.

 Γρήγοροι ρυθμοί, αξιοθαύμαστες αλλαγές πολυπρόσωπων σκηνών, έξοχος συντονισμός δυνάμεων στο παλκοσένικο, μαεστρία στη διαδοχή γεγονότων της ιστορίας μας, σπουδαίες φωνές, μελετημένες ερμηνείες, ομορφιά στα κάδρα και εικόνες ποιητικές, ιδίως στη σκηνή της προσφυγιάς με όλον τον θίασο στην προβλήτα, τυλιγμένο σ’ έναν ανατριχιαστικό αμανέ- μοιρολόι. Από τις καλύτερες στιγμές της παράστασης, όπως κι εκείνη του μπουλουκιού που περιόδευε την ελληνική επαρχία εν μέσω εξελίξεων στην κατοχική και μετακατοχική περίοδο, με τη Γκόλφω του Περεσιάδη και την υπέροχη μουσική του Λουκιανού Κηλαϊδόνη.

 Όλες είναι καλές σ’ αυτή την πολυπρόσωπη και πολυσύνθετη δουλειά, επιτρέψτε μου να ξεχωρίσω εκείνη με την παρλάτα του «μεθυσμένου» Κώστα Σαντά, τις χορογραφίες του Δημήτρη Παπάζογλου, τα πλούσια, πανέμορφα κοστούμια εποχής της του Νίκου Χαρλαύτη, αλλά και να επαινέσω έναν –έναν ξεχωριστά και άλλους μαζί τους ηθοποιούς του Κ.Θ.Β.Ε.

Η παράσταση τρέχει σαν να βυθιζόμαστε σ’ ένα δαιδαλώδες μυθιστόρημα. Η θεατρίνα Ροζαλία (επιτυχής η ανάθεση ρολού στην πανέμορφη Κλειώ – Δανάη Οθωναίου) θα γεννήσει μια νόθο κόρη και θα την κλείσει εσωτερική στις καλόγριες. Το κορίτσι μεγαλώνοντας θα το σκάσει και θα γίνει ηθοποιός σε μπουλούκια. Από τον έναν θίασο στον άλλον και από αγκαλιά σε αγκαλιά θα γιγαντώσει το όνομα της σε προθήκες θεάτρου. Μέχρι που κι αυτή θα χάσει τη λάμψη της πρωταγωνίστριας, τους άντρες, τις γούνες, τους ρόλους.

 Δίπλα στις δυο γυναίκες – μάνα και κόρη- εκτός από τα πρόσωπα με τα οποία συνδέονται, συγκρούονται, αγαπιούνται, μισιούνται, υπάρχει ένα ξεχωριστό πλάσμα, σταθερό και ευαίσθητο. Ο Ζανό, ένας ηθοποιός που φέρνει στον νου, εν πολλοίς, τον θρυλικό Ζαζά. Η δική του ιστορία, ο σαρκασμός, το χιούμορ, η τρυφερότητά του διατρέχουν το έργο που, εκτός από τραγούδια και νούμερα της επιθεώρησης, περνάει και γεφυρώνει την ελληνική ιστορία. Μικρασιατική καταστροφή, εμφύλιος, Μεταξάς, απελευθέρωση, Καραμανλής, χρόνια αντιπαροχής, Χούντα, Μεταπολίτευση.

 Μέσα από τους διαφόρους θιάσους, τις αγωνίες των θεατρίνων, τις νοοτροπίες των επιχειρηματιών και την πορεία ενός κόσμου θεάματος, η ιστορία μας γίνεται φόντο στην παράσταση. Κυλάει έως το 1977 που εμφανίζεται το ΠΑΣΟΚ, οπότε τελειώνει το έργο μ’ ένα απόσπασμα από την επιθεώρηση του Ελεύθερου Θεάτρου στο Άλσος Παγκρατίου «Συνέβη στην Κατίνα».

 Η παράσταση του Κ.Θ.Β.Ε. είναι άκρως θεαματική και αρκούντως απολαυστική. Πολύχρωμα, υπέροχα τα κοστούμια του Νίκου Χαρλαύτη, στιγματίζουν κάθε χρονική περίοδο που ζωντανεύει στα μάτια μας, μετρημένα αλλά λειτουργικά τα χειροκίνητα περιστροφικά σκηνικά του Μανώλη Παντελιδάκη, εντυπωσιακοί οι φωτισμοί του Στέλιου Τζολόπουλου, όπως και οι χορογραφίες του Δημήτρη Παπάζογλου, όπως προείπα.

Η ζωντανή ορχήστρα αναβιώνει όλη τη σύνθεση της αθηναϊκής επιθεώρησης, η μουσική, ο χορός και τα τραγούδια δωρίζουν κέφι και ζωντάνια στη σκηνή και στην πλατεία. Πομπός, ένας εξαιρετικός πολυπληθής θίασος, με προεξάρχοντα τον μοναδικό Παντελή Καναράκη στον ρόλο του Ζανό.

Επίλογος

 Από τον πολύχρωμο και πολύβουο κόσμο της, η Επιθεώρηση πήρε διδάγματα και υλικό ανυπολόγιστης αξίας. Κινήθηκε από την πρώτη στιγμή με μεγάλη ευελιξία, ανάμεσα στο καθαρό θέατρο και στην παραθεατρική ψυχαγωγία, χωρίς να πολυσκοτίζεται αν κρατά τα προσχήματα του καλλιτεχνικού καθωσπρεπισμού. Η καταδεκτικότητά της αυτή της στοίχισε, τελικά, τη φιλία των διανοούμενων που δεν της συγχώρησαν ποτέ τις αναξιοπρεπείς παρέες της. Της εξασφάλισαν όμως, και σαν κέρδος, μια εκφραστική πληρότητα που, παρόμοιά της, δεν μπορεί να καυχηθεί πως διαθέτει κανένα άλλο σκηνικό είδος στη χώρα.

Με την Επιθεώρηση η ελληνική κοινωνία απέκτησε για πρώτη φορά μια ιδιαίτερη μορφή θεάτρου που καθρέφτιζε τον κόσμο, όχι σαν μια στατική και αιωνίως αμετάβλητη τάξη πραγμάτων, αλλά σαν ένα ιστορικό γίγνεσθαι που διαρκώς εξελίσσεται, ανανεώνεται και εκσυγχρονίζεται, σαν μια ατέλειωτη κίνηση προς το μέλλον. Δεν θα ήταν άστοχο να μιλήσει κανείς, για μια «ιδεολογία της επικαιρότητας».

Οι συγγραφείς του «Βίρα τις Άγκυρες» αποτίνουν τιμή στην Επιθεώρηση μ’ αυτό το έργο, γνωρίζοντας ότι οι ίδιες οι απαιτήσεις της ήταν τέτοιες, που είχαν αλλάξει άρδην τις συνθήκες δουλειάς κατά τη συγγραφή. Ήταν, επομένως, απολύτως φυσικό ότι πολλοί από αυτούς δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν αυτές τις νέες απαιτήσεις και η Επιθεώρηση παράκμασε.

 Το Κ.Θ.Β.Ε κάνει ακριβώς το ίδιο. Τιμά την Επιθεώρηση και τον κόσμο της και, παράλληλα, τον γνωρίζει, με τον καλύτερο τρόπο, στους νέους θεατές.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Αστέριος Πελτέκης, Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης, Κοστούμια: Νίκος Χαρλαύτης, Ενορχηστρώσεις και ηχητική επεξεργασία μουσικού υλικού: Γιώργος Ανδρέου, Χορογραφία: Δημήτρης Παπάζογλου, Φωτισμοί: Στέλιος Τζολόπουλος, Μουσική διδασκαλία: Παναγιώτης Μπάρλας, VideoArt: Βαλλεντίνα Κόπτη, Βοηθός σκηνοθέτη: Εύη Σαρμή, Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Λίλη Αδρασκέλα, Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Δανάη Πανά, Συνεργάτης ενορχηστρωτή: Στέργιος Γαργάλας, Βοηθοί χορογράφου: Στέλλα Εμίνογλου, Αναστασία Κελέση, Οργάνωση παραγωγής: Χριστόφορος Μαριάδης, Φωτογραφίες: Mike Rafail | That long black cloud

Διανομή

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ