Ένας ανατρεπτικός «ΠΛΟΥΤΟΣ» από το Κ.Θ.Β.Ε. στο 67ο Φεστιβάλ Φιλίππων!

4 Αυγούστου 2024

1 Χρόνος ανάγνωσης 8 λεπτά

Ένας-ανατρεπτικός-«ΠΛΟΥΤΟΣ»-από-το-ΚΘΒΕ.-στο-67ο-Φεστιβάλ-Φιλίππων! — Ένας ανατρεπτικός «ΠΛΟΥΤΟΣ» από το Κ.Θ.Β.Ε. στο 67ο Φεστιβάλ Φιλίππων!

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Ο «Πλούτος» είναι η τελευταία σωζόμενη κωμωδία του Αριστοφάνη. Γράφτηκε το 388 π.Χ. και είναι από τα πιο δημοφιλή θεατρικά έργα. Ανέβηκε πολλές φορές από σκηνοθέτες, όπως ο Κάρολος Κουν με το Θέατρο Τέχνης το 1957 -παράσταση στα όρια του θρύλου – σε σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Μόραλη και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, όπως ο Σπύρος Ευαγγελάτος με το Αμφι-Θέατρο το 1978, ο Γιώργος Αρμένης με τον θίασο «Σχήμα» του Συλλόγου Ελλήνων Ηθοποιών το 1990, ο Σταμάτης Φασουλής στο Εθνικό Θέατρο το 1994, ο Διαγόρας Χρονόπουλος στο Κ.Θ.Β.Ε. το 2000, ο Μίμης Κουγιουμτζής στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» το 2001 και ο Νίκος Μαστοράκης με τον θίασο «Εύμολπις» το 2004. Φέτος περιοδεύει και από το Εθνικό θέατρο και από το Κ.Θ.Β.Ε., το οποίο φέρνει την παράσταση και στο 67^ο Φεστιβάλ των Φιλίππων.

Το έργο, ασφαλώς και έχει μυθικό υπόβαθρο. Ο Αριστοφάνης επεξεργάστηκε με αλληγορικό τρόπο τους μύθους του θεού Πλούτου και της θεάς Πενίας. Ο Πλούτος ως θεός αναφέρονταν στην ευφορία και αφθονία των αγρών και στην επιβράβευση , στην τιμιότητα της εργασίας και στον ηθικό βίο των παραγωγών, ενώ η Πενία στη λιτότητα και στην αυτάρκεια και όχι στη ζητιανιά. Αμφότεροι οι θεοί ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένοι στην Αττική γη.

Καλοκαίρι 2024, Κ.Θ.Β Ε. και «ΠΛΟΥΤΟΣ» του Αριστοφάνη σε ελεύθερη διασκευή. Αυτό σημαίνει ότι προηγήθηκε δραματουργική εργασία από τον έμπειρο και ευφάνταστο Γιάννη Κακλέα, που υπογράφει σκηνοθεσία- διασκευή – μετάφραση, ώστε ο Αριστοφάνης να φωτίσει στην παράστασή του σκιερές πλευρές τής σάτιρας, οι οποίες σχεδόν κάθε χρόνο, εμφανίζονται στη σκηνή υπό μορφή κλισαρισμένης επιθεώρησης, έμπλεης βωμολοχιών και φαλλικών συμβόλων και συγκεκριμένης υποκριτικής απόδοσης.

Στη διασκευή, βεβαίως, επιτρέπονται όλες οι πιθανές επεμβάσεις στο κείμενο: περικοπές, αναδιοργάνωση της αφήγησης, υφολογικές βελτιώσεις, δραματική συμπύκνωση ή μεγέθυνση με προσθήκες – εκτός έργου – ξένων στοιχείων, τροποποίηση του τέλους, ανάλογα με τον σκηνοθετικό λόγο.

Ο σπουδαίος Γιάννης Κακλέας έκανε όλα τα παραπάνω, χωρίς να ασεβήσει στον αρχετυπικό λόγο. Κράτησε τον κεντρικό μύθο, εξωτερίκευσε όλες τις παραμέτρους της φτώχειας (Πενίας ) από τέσσερα στόματα, πλαισίωσε τον Καρίωνα – τον οποίο αναβάθμισε από δούλο σε κανακάρη του Χρεμύλου – με μια απερίγραπτη κι αξιαγάπητη αλητοπαρέα και εξοστράκισε τον Ερμή στον Όλυμπο, ο οποίος τέλειωνε το αυθεντικό έργο, ενώ στη θέση του έφερε την εμβληματική ιστορικό Μαρία Ευθυμίου, να σφραγίζει την παράσταση με μια παράβαση -εμβρίθεια των γνώσεών της.

Σ’ ένα σκηνικό (Μανόλης Παντελιδάκης), που θυμίζει κατεστραμμένο εργοστάσιο, βλέπουμε όλα όσα ο Αριστοφάνης συμμάζεψε στο έργο του για να σατιρίσει: την ανισότητα κράτους – πολίτη, το καυτό θέμα δογματικής ιεραρχίας -πιστών, καθώς και τον οπορτουνισμό, τον ρεβανσισμό, την ανέχεια, την ένδεια αλλά και την αυθάδεια.

Ο γερο – αγρότης Χρεμύλος, πνιγμένος στα χρέη μηχανεύεται τρόπους για να εξαπατήσει τους δανειστές του, όνομα επινόηση του Αριστοφάνη (από τις λέξεις χρέος + αιμύλω = απατώ), απογοητευμένος από τη φτώχεια του, αναχωρεί για το Μαντείο των Δελφών για να συμβουλευτεί τον θεό Απόλλωνα πώς να αναθρέψει τον γιο του: τίμια για να πεθάνει φτωχός ή ως κλέφτης και απατεώνας για να πνιγεί στα πλούτη; Η Πυθία με τον χρησμό της του απαντά : “Να παραλάβεις στην οικία σου τον πρώτο άνθρωπο που θα συναντήσεις αναχωρώντας από το ναό μου”.

Ο Χρεμύλος – στο αρχικό κείμενο – συνοδευόμενος από τον δούλο του Καρίωνα (το όνομα Καρίωνας είναι λόγω της καταγωγής του, από την Καρία της Μ. Ασίας), συναντούν έναν τυφλό ρακένδυτο και εριστικό γέροντα, χωρίς να αναφέρει ποιος είναι και όπως διατείνεται. Αρχίζουν να τον χλευάζουν και να τον υποτιμούν και να ρωτούν το όνομα του.

Είναι ο θεός Πλούτος, τον οποίο κατά τον Αριστοφάνη, τον έχει τυφλώσει ο Δίας, για να μην βλέπει πού μοιράζει τα πλούτη του. Ο θεός Πλούτος φοβάται πως αν γιατρευτεί ο κορυφαίος των θεών Δίας, θα θυμώσει και θα προξενήσει καταστροφές στην ανθρωπότητα.

Ο Αριστοφάνης, που θέλει προστάτη όλων των αδικιών τον Δία, σαρκάζει το επίσημο ιερατείο για τους συμβιβασμούς του.

Μόλις μαθαίνουν ποιος είναι ο ρακένδυτος τυφλός ζητιάνος, τον οποίο προηγουμένως χλεύαζαν, αρχίζουν τις κολακείες και, μάλιστα, ο Χρεμύλος διατίθεται να τον πάρει σπίτι του με σκοπό να γίνει πλούσιος. Ο φιλοξενούμενος θεός μεταπείθεται και ο Χρεμύλος αποφασίζει να τον γιατρέψει για να πλουτίζουν οι καλοί άνθρωποι και όχι οι άτιμοι, οι πονηροί, οι ρήτορες και οι διάφοροι θρησκειοκάπηλοι.

Ο θεός Πλούτος αποκαλύπτει την πραγματική του ιδιότητα. Ο Χρεμύλος και ο Καρίωνας του ανοίγουν με όλη την δύναμή τους τα βλέφαρά του και, σύμφωνα με τις θρησκευτικές συνήθειες, τον παραδίδουν για μία νύχτα στο ιερό του Ασκληπιού για να επανέλθει το φως των ματιών του. Αυτό το ιαματικό προσκύνημα στο Ασκληπιείο, μας το ζωγραφίζει ο Αριστοφάνης με τα λόγια του Καρίωνα, ως μια σπάνια περιγραφή, ασυναγώνιστη σε σαρκασμό για τις λαϊκές προλήψεις.

Ο Πλούτος θεραπεύεται. Εδώ όμως παρεμβαίνει η θεά Πενία, η οποία προσπαθεί με διάφορα επιχειρήματα να πείσει τους φτωχούς, πως αν γιατρευτεί ο Πλούτος θα γίνουν οκνηροί, δε θα έχουν ζήλο για εργασία.

Η σύγκρουση στο έργο είναι ανάμεσα στον χωρικό Χρεμύλο και στην Πενία, που εισβάλλει έξαλλη στην κωμωδία και αντιδρά για την αποκατάσταση του Πλούτου. Ο γερο – αγρότης της Αττικής την καθησυχάζει με τη δική του επιχειρηματολογία. Έπειτα από την γιατρειά του ο Πλούτος επιστρέφει στους ανθρώπους.

Τώρα όμως οι διάφοροι επιτήδειοι καταχραστές – ιερείς και θεοί – οδύρονται, επειδή χάνουν την απασχόλησή τους.

Ο ευρηματικός κι έμπειρος και στην αριστοφανική κωμωδία Γιάννης Κακλέας, δε βαδίζει σε αχαρτογράφητα νερά. Ξέρει πολύ καλά πώς μια κλασσική περιπέτεια μετατρέπεται σε μια σύγχρονη ανατρεπτική κωμωδία, ώστε στη διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης έκανε μια ενδοσκόπηση, στο θέμα «Πλούτος», στη σύγχρονη καθημερινότητά μας.

Πηγές έμπνευσης πολλές, υποθέτω όχι μόνο ο σοφός, οικουμενικός και διαχρονικός Αριστοφάνης, όπως :

« Ὤ, ἐσεῖς ποὺ ἔχετε τὰ πλούτη καὶ ποὺ μόνο τί λογῆς εἶναι ἡ ἀληθινὴ χαρὰ δὲν ξέρετε. Ἄνθρωποι βασανισμένοι, σαστισμένοι ἀπὸ τὶς ἔγνοιες κι ἀπὸ τὶς σκουτοῦρες, σκλάβοι στὴ φιλοδοξία καὶ στ᾿ ἄλλα πάθη, ὢ ἄσωτοι γυιοί, ποὺ φάγατε τὰ ξυλοκέρατα καὶ δὲν χορτάσατε, γυρίστε πίσω στὸ σπίτι τοῦ πατέρα σας τοῦ πονετικοῦ, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλο παρὰ ἡ καρδιὰ ἡ δική σας, καὶ μπεῖτε μέσα νὰ ξαποστάσετε, νὰ εὐφρανθῆτε καὶ νὰ νοιώσετε τὴν ἀληθινὴ χαρά»

Φώτης Κόντογλου : «Ζωή πολυμέριμνη, χωρίς καμία εσωτερική ευτυχία».

Η ανθρώπινη κοινωνία είναι μια «κατά συνθήκη», μια «κατ’ ανάγκη» κοινωνία. Δεν έχει τη συνεκτική δομή της ανάλογης των μυρμηγκιών ή των μελισσών που όλα τα έντομα είναι ίδια, «αδέλφια» μεταξύ τους, καθώς γεννιούνται και πεθαίνουν, κατά φουρνιές, μαζί.

Η κοινωνία των ανθρώπων είναι χαλαρή, ανομοιογενής, και ετερόκλητη, που την αποτελούν διάφορες μη οικογενείς ομάδες. Στην ουσία, πρόκειται για ένα συνονθύλευμα από υποκοινωνίες, στις οποίες τα μεμονωμένα άτομα συμβιούν με σκοπό το όφελος από τη μεταξύ τους σχέση, έχοντας παράλληλα το κάθε ένα εξ αυτών την τάση να δημιουργεί ένα δικό του κόσμο. Επομένως, η ανθρώπινη «κοινωνία» είναι συναγωνιστική και ανταγωνιστική συγχρόνως, οπότε η απληστία κάτω από αυτό το πρίσμα πρέπει να ιδωθεί.

Έτσι, στον «Πλούτο» του Κ.Θ.Β.Ε. με υπογραφή Γιάννη Κακλέα, χαριτωμένα επεισόδια παρελαύνουν στη σουρεαλιστική παράσταση, με τους «αδικημένους» της νέας κατάστασης, ενώ προ-υπήρξε, όπως ανέφερα παραπάνω, μια τεκμηριωμένη έρευνα σχετικά με τις διαστάσεις της φτώχειας, ώστε να δούμε από τις εξαιρετικές: Πολυξένη Σπυροπούλου, Χρυσή Μπαχτσεβάνη, Άννα Ευθυμίου και Κλειώ -Δανάη Οθωναίου, που μοιράζονται την Πενία, τον εννοιολογικό προσδιορισμό και τον τρόπο μέτρησης της έκτασης και έντασης της φτώχειας, οι οποίες αποτελούν θεμελιώδη και αλληλένδετα ερωτήματα για τη μελέτη του φαινομένου «φτώχεια» στον χώρο της κοινωνικής έρευνας. Ευφυές εύρημα, απολαυστική απόδοση και από τις τέσσερις ηθοποιούς.

Στις καινοτομίες της η σκηνοθεσία μπόλιασε στη δράση και τον ράπερ Βάϊο Πράπα, ο οποίος με τους σημερινούς στίχους της παρλάτας του, σατιρίζει τη σημερινή κατάσταση του μεροκαματιάρη νεοέλληνα: «Χιλιάδες λέξεις, λίγο πριν φέξει η γειτονιά μας πλημμυρίζει όποτε βρέξει. Οι γονείς μας να σηκώνονται πριν από τις έξι. Για μια δουλειά που δεν έχουν επιλέξει»

Στο τέλος ο Πλούτος οδηγείται πανηγυρικά στο ταμείο της πολιτείας – όνειρα θερινής αττικής νύκτας σε μια χρεοκοπημένη Αθήνα – προσφορά του Αριστοφάνη στους συμπατριώτες του, σαν έναν προβληματισμό στην άδικη κατανομή του πλούτου και στην έκρηξη της διαφθοράς.

Η παράσταση του Κ.Θ.Β.Ε είναι, θα έλεγα, μια σπουδή πάνω στην αριστοφανική σάτιρα, ένα διασκευασμένο σουρεαλιστικό πανηγύρι, μια έξυπνη διακωμώδηση της ανισότητας στις σχέσεις πολίτη- κράτους. Η μετατροπή του Χορού σε αλητοπαρέα του Καρίωνα εξυπηρετεί το σκηνοθετικό όραμα, άλλωστε στο πρωτότυπο κείμενο ο Χορός περιθωριοποιείται από τον συγγραφέα και εδώ, τα χορευτικά ιντερμέδια (Στεφανία Σωτηροπούλου) προσθέτουν μεγαλύτερη απόλαυση σε μια κωμωδία με το επίθετο: «ανατρεπτική».

Ένα ακόμη μεγάλο προσόν της παράστασης , η υποκριτική ομάδα του κρατικού φορέα. Όλοι τους εξαιρετικοί.

Ο βραβευμένος Μάνος Βακούσης, είναι ένας έξοχος Χρεμύλος. Ο Αλέξανδρος Ζουριδάκης, φύσει κομεντιέν ηθοποιός, υποδύεται σπαρακτικά τον Πλούτο, ο νεαρός Γιάννης Σύριος, που απολαύσαμε στον «Επιθεωρητή» του Γκόγκολ , είναι ένας γλυκύτατος μεν, έξαλλος δε, Καρίωνας.

Οι: Αναστασία Κελέση, Φαμπρίτσιο Μούτσο, Χριστίνα Μπακαστάθη, Στεφανία Σωτηροπούλου, Γιάννης Τομάζος, Χρήστος Τσάβος, είναι μια απίθανη αλητοπαρέα που οργώνει τη σκηνή και σκορπά ευφορία στο κοίλο.

Άξιοι επαίνων οι επί μέρους χαρακτήρες που ερμηνεύονται έξοχα από δοκιμασμένους υπερταλαντούχους ηθοποιούς του Κ.Θ.Β.Ε., όπως: Δημήτρης Διακοσάββας, Φαίη Κοκκινοπούλου, Γιάννης Τσεμπερλίδης, Φωτεινή Τιμοθέου, Γιάννης Χαρίσης, Θάνος Φερετζέλης, Μαίρη Ανδρέου και Αλεξάνδρα Παλαιολόγου.

Σουρεαλιστικά, σκόπιμα στα όρια του κιτς, τα κοστούμια της Ηλένιας Δουλαρίδη, να φλερτάρουν οι εικόνες πότε με λαμέ περιβλήματα αμερικάνικου high lighting, πότε με κινηματογραφικούς διαστημικούς ήρωες και πότε με επιθεώρηση δευτεροκλασάτου ελληνικού θιάσου.

Πρωτότυποι οι στίχοι του «Τελευταίου Καλεσμένου», πρωτότυπη και η ραπ μουσική του Βάιου Πράπα, ξεχωριστή, σαν ένα σύγχρονο μουσικό στεφάνι στο όλο πόνημα.

Στο μουσικό μέρος της παράστασης συμμετέχουν οι: Χατζηφραγκέτα, η Nalyssa Green και «ο Τελευταίος Καλεσμένος».

Η Αριστοφανική ουτοπία, που εμφανίζεται σαν υπόθεση εργασίας (τι θα γινόταν, ας πούμε, αν ο πλούτος δεν ήταν τυφλός και μοίραζε δίκαια τα χρήματα στον κόσμο), δίνει πάντα εξωφρενικές και κωμικές απαντήσεις.

Το ζήτημα που θέτει ο Πλούτος, σ’ αυτήν την εμπνευσμένη διασκευή που Γιάννη Κακλέα, έχει να κάνει με το αίτημα αναδιανομής των πόρων μιας κοινωνίας, αλλά και το αίσθημα αδικίας που δημιουργεί στους ανθρώπους (και ιδίως στους φτωχούς) η διαφθορά και η ανισοκατανομή του πλούτου.

Παρουσιάζονται δύο θέσεις: Η φτώχια κάνει καλό, καθώς πρέπει να υπάρχουν φτωχοί, για να δουλέψουν. Κι η άλλη είναι ότι δεν θα εξαφανισθεί η φτώχια, αλλά θα πλουτίζουν οι ενάρετοι και θα μένουν στην ψάθα οι κακοί άνθρωποι.

Όλα αυτά μέσα στο πνεύμα μιας ανέφικτης τελειότητας , που σκοπό έχει περισσότερο να δημιουργήσει κωμικές καταστάσεις, παρά να οραματισθεί μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή.

Συμπερασματικά, πρόκειται για μια ευρηματική παράσταση, μια ιδιαίτερα έξυπνη διασκευή του μύθου του Αριστοφάνη «ΠΛΟΥΤΟΣ», όπου υμνείται η ιλαρότητα της αναζήτησης της ευτυχίας, μέσω χρημάτων, αυτής που μπορούν να φέρουν τα πλούτη, με την υπογραφή του σημαντικού σκηνοθέτη Γιάννη Κακλέα.

Συντελεστές:

Σκηνοθεσία – Μετάφραση /Απόδοση κειμένου: Γιάννης Κακλέας

Μετάφραση – Ελεύθερη απόδοση κειμένου – Σκηνοθεσία: Γιάννης Κακλέας

Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης

Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη

Πρωτότυπη Μουσική: Βάιος Πράπας

Πρωτότυποι Στίχοι: Τελευταίος Καλεσμένος

Χορογραφίες: Στεφανία Σωτηροπούλου

Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου

Βοηθός σκηνοθέτη: Άρης Κακλέας

Συνεργάτις σκηνογράφος – ενδυματολόγος: Δανάη Πανά

Βοηθός ενδυματολόγου: Μανώλης Ψωματάκης