George Orwel – 1984 ο τελευταίος άνθρωπος- ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ -Θέατρο Αυλαία- Γιώργος Παπαγεωργίου

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Δεν πιστεύω ότι το είδος της κοινωνίας που περιγράφω θα προκύψει κατ’ ανάγκη, αλλά πιστεύω πως κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί. (Τζ. Όργουελ)

Ο Γιώργος Παπαγεωργίου μετά την θρυλική παράσταση του «Αρίστου» του Θωμά Κοροβίνη, επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη για την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα του «1984». Έχοντας δίπλα του τον Αλέξανδρο-Δράκο Κτιστάκη («Η Άνοδος του Αρτούρο Ούι», «Όρνιθες», «Ιππόλυτος», «Οι Παίχτες») στη μουσική σύνθεση και την Έλενα Τριανταφυλλοπούλου («Όρνιθες», «Η άνοδος του Αρτούρο Ούι», «Η φάρμα των ζώων») στη διασκευή και στη μετάφραση του προφητικού έργου του Όργουελ. Η πρωτότυπη ζωντανή μουσική ερμηνεύεται από ένα κουαρτέτο εγχόρδων επί σκηνής.

Το δυστοπικό μυθιστόρημα που έγραψε ο συγγραφέας της «Φάρμας των ζώων», αμέσως μετά τον πόλεμο και εκδόθηκε το 1949, περιγράφει μια κοινωνία που προσομοίαζε τότε στη Σοβιετική Ένωση επί Στάλιν και στον Ναζισμό, ενώ τη χαρακτηρίζει ένα φουτουριστικό περιβάλλον, ιδιαίτερα φαντασιακό για την εποχή που γράφτηκε.

Η τεχνολογία υπηρετεί την εξουσία ενός απολυταρχικού καθεστώτος όπου ο Μεγάλος Αδελφός (Big Brother) παρακολουθεί και γνωρίζει τα πάντα για τους πολίτες μιας φανταστικής υπερδύναμης, όπου διαδραματίζεται η ιστορία, οι οποίοι -όλοι ανεξαιρέτως και απολύτως πειθήνια- υπηρετούν χωρίς καμία αντίσταση τις επιταγές του συστήματος. Εκτός κάποιου ονόματι Ουίνστον Σμιθ. Κι από εκεί ξεδιπλώνεται η ιστορία του «1984».

Ένας ηθοποιός- performer, ο πολυσχιδής, υπερταλαντούχος Γιώργος Παπαγεωργίου, παίζει όλους τους ρόλους της ιστορίας του Ουίνστον Σμιθ, μιλώντας συχνά εξ ονόματος του ιδίου ή των προσώπων που τον περιβάλλουν, έχοντας μαζί του στη σκηνή τέσσερις εξαιρετικούς μουσικούς. 

Η πρωτότυπη μουσική και τα ηχητικά τοπία του Αλέξανδρου- Δράκου Κτιστάκη, αναδεικνύονται βασικά πεδία της παράστασης, όπου σκαριφήματα ρομαντικών τραγουδιών (τα θραύσματα μνήμης του Ουίνστον Σμιθ), μπλέκονται με τον υπόκωφο ρυθμικό θόρυβο των ήχων (ο κόσμος του Μεγάλου Αδερφού), για να μετουσιωθούν τελικά στις μελωδίες εκείνες που τραγουδούν ακατάπαυστα τις χαμένες λέξεις: ελευθερία, αυτοδιάθεση, ισότητα, δικαιοσύνη, σε μια εποχή όπου η ελευθερία εκχωρείται πλέον ελεύθερα.

Μέσα σ’ έναν τερατώδη κόσμο, πώς γίνεται να μην μετατραπείς σε τέρας;

Η σύγχρονη ανάγνωση του «1984» δεν είναι μονοσήμαντα προφητική. Είναι μια υπενθύμιση. Να προσπαθούμε να διακρίνουμε τον άνθρωπο μες στο σκοτάδι.

Συγκινεί και σήμερα το κείμενο, γιατί είναι αιωνίως προφητικό. Πάντα μπροστά από την εποχή του. Δεν μιλάω σε επίπεδο λογοτεχνικής αξίας, όσο σε επίπεδο πολιτικής σκέψης και κοινωνικής κατάστασης.

Η συγκεκριμένη διασκευή της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου, πιστοποιεί τον προφητικό χαρακτήρα του έργου, η δε συγκλονιστική ερμηνεία του ηθοποιού και ευρηματικού σκηνοθέτη Γιώργου Παπαγεωργίου, φέρνει το έργο στο σήμερα, περιστοιχίζει τον κεντρικό ήρωα με μηχανήματα και συσκευές, τον «δένει» κυριολεκτικά με μικρόφωνα, τον καθιστά ένα άθυρμα στην εξουσία της τεχνολογίας, στην οποία δηλώνουμε οι σύγχρονοι άνθρωποι τυφλή υποταγή.

Έτος 1984, τόπος, οπουδήποτε. Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί. Το βλέπεις παντού. Κι αν δεν το βλέπεις, το ακούς. Πρέπει να υπακούς, πρέπει να μισείς. Ξέχνα τη φιλία, την αγάπη, τον έρωτα, την αλληλεγγύη. Το παρελθόν είναι νεκρό, δεν υπάρχει παρελθόν. Το μέλλον μη προβλέψιμο. Ελέγχουν τη σκέψη σου, ελέγχουν τα πάντα, μέχρι να σε στραγγίσουνε για να φτάσουν στην ψυχή σου, μέχρι να τη διαρρήξουν κι αυτήν, μέχρι να πάψεις να είσαι άνθρωπος.

Είναι πραγματικά συνταρακτικό έργο και διαχρονικό. Σήμερα η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ο Μεγάλος Αδερφός.

Σήμερα η ποικιλόμορφη αρχειοθέτηση των προσωπικών στοιχείων σου, των δεδομένων σου, είναι ο Μεγάλος Αδερφός.

Σήμερα η γλώσσα μας συρρικνώθηκα σε μερικές λέξεις, αρκετές για την καθημερινή μας συναλλαγή.

Κι από το προφητικό 1984 στο 2025 τα βήματα προόδου στην επικοινωνία μέσω τεχνολογίας –λέγε με AI- έγιναν βρόγχοι. Που συνθλίβουν αργά, αλλά σταθερά. Τις φιλοδοξίες σου και τα όνειρά σου, ίσως και την ελευθερία σου.

Η συναρπαστική και καλοδουλεμένη παράσταση εστιάζει στη διαχρονικότητα όλων των πολιτικών και κοινωνικών νοημάτων του συγγραφέα και στις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε απολυταρχικά καθεστώτα μεταξύ των ατόμων. Εστιάζει στην ανθρώπινη ύπαρξη και στην αντίδρασή της κάτω από ακραίες συνθήκες, στη διάβρωση όλων των ανθρώπινων σχέσεων από τέτοια περιβάλλοντα.

Τα σκηνοθετικά ευρήματα ακατάπαυστα, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, με τους ελιγμούς του ηθοποιού που αλώνει τη σκηνή σ’ όλο το εύρος της, που αδειάζει τον εσωτερικό του κόσμο πάνω της και τον περνάει στην αίθουσα μαζί με τους αχνούς από την εξαΰλωση- τήξη του πάγου.

Ο Ουίνστον Σμιθ, ο ήρωας του 1984,ξεκινάει να κρατάει ημερολόγιο. Αυτό είναι το πρώτο του έγκλημα. Ένα έγκλημα αδιανόητο στην εποχή μας, αλλά αν σκεφτούμε τι σημαίνει «καταγράφω τις σκέψεις μου» κι ότι οι σκέψεις είναι κόντρα στην κοινή λογική ή κόντρα στον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα, μπορούμε ίσως να το καταλάβουμε. Γιατί τίποτα πια δεν είναι ιδιωτικό σήμερα. Αν, για παράδειγμα, βρεθείς σε ασυλόγιστη στιγμή και γράψεις κάτι ερωτικό ή πολιτικό, κάτι επιλήψιμο στον υπολογιστή σου, πιθανώς αυτό να διοχετευθεί στην οικουμένη, χωρίς να διαθέτεις καμία δύναμη να το εμποδίσεις.

Ο έρωτας εδώ προσπαθεί να γίνει μια επαναστατική πράξη. Φυσικά, δεν τα καταφέρνει. Δυστυχώς, τα πράγματα είναι πιο μαύρα για την ανθρώπινη φύση. Ο Όργουελ περιγράφει τη σχέση του Ούινστον και της Τζούλια ως μια σχέση απόλυτη, όπως συμβαίνει σε ακραίες συνθήκες. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, επειδή δεν είναι μια σχέση «νόμιμη», με τον τρόπο που το αντιλαμβάνεται το καθεστώς, και αυτοί οι άνθρωποι επιλέγουν να τη συνάψουν, ξέροντας ότι σε μια συνθήκη απολυταρχικού καθεστώτος που απαγορεύει τέτοιου είδους σχέσεις, κινδυνεύει η ζωή τους.

Ο Ο’Μπράιαν, ο βασανιστής του, ένας άλλος ακρογωνιαίος λίθος της σύλληψης του Όργουελ, του λέει ότι 2+2 δεν κάνει πάντοτε 4. Καμιά φορά κάνει 4, άλλες φορές κάνει 5, άλλες 8, κάνει όσο σου πούμε εμείς, το Κόμμα. Αυτό είναι ένα πράγμα που ο Ουίνστον, ακόμα κι όταν του κόβουν τα δάχτυλα, του βγάζουν τα νύχια και τα δόντια, δεν μπορεί να το συλλάβει μέχρι το μεδούλι του. Προδίδεται όταν υποκρίνεται και λέει «εντάξει, κάνει 5», αλλά προσπαθεί να μπει σε αυτό τον τρόπο σκέψης και δεν μπορεί. Αυτό είναι το έγκλημά του. Είναι ένας άνθρωπος που προσπάθησε να διατηρήσει τον ατομικό τρόπο σκέψης του. Και επίσης προσπάθησε να συνδεθεί με το παρελθόν.

 Ο συγκλονιστικός Γιώργος Παπαγεωργίου- Ουίνστον Σμιθ, εστιάζει στο προαίσθημα που εγείρουν διάφορα σημεία του και άρχισε να αναρωτιέται μαζί με τον θεατή: είναι τελικά η αφήγηση γραμμική ή υπάρχει μια προμνησία, μια αίσθηση ότι βιώνει στο παρόν κάτι που έχει επαναληφθεί στο παρελθόν;

Μήπως, ό,τι περιγράφεται στο πρώτο και δεύτερο μέρος τελικά βιώνεται μετά το τρίτο μέρος; Μήπως το πρώτο και το δεύτερο μέρος είναι οι αναμνήσεις, άλλοτε θολές άλλοτε νηφάλιες μετά τη σύλληψη του ήρωα; Την απάντηση θα την πάρετε στη σκηνή του θεάτρου «Αυλαία», μέσα από το ρεσιτάλ που δίνει ο δυνατός ηθοποιός, ο οποίος ερμηνεύει όλους τους ρόλους μ΄ έναν έξυπνο τρόπο, εφόσον παίζει με το σώμα του, με τα ρούχα του (Σκηνικά/ Κοστούμια: Αλέγια Παπαγεωργίου), με τη φωνή του, έχοντας αρωγούς τους μουσικούς επί σκηνής, τους έξοχους φωτισμούς και τα εφέ του Σάκη Μπιρμπίλη.

Ο κόσμος του «1984» είναι πιο σκοτεινός και άπελπις, απ’ οτιδήποτε υπήρξε ποτέ – ίσως κι απ’ οτιδήποτε μπορεί να υπάρξει. Είναι η απόλυτη δυστοπία, η χειρότερη δυνατή πραγματικότητα. Ένας κόσμος τόσο ζοφερός, που ακόμη κι αν ποτέ υπάρξει, δεν θα μπορεί να διαρκέσει. Αυτό κατόρθωσε η θαυμαστή ιδιοφυΐα του Όργουελ: Φαντάστηκε και περιέγραψε με λεπτομέρειες μια κοινωνία στην οποία οι συνέπειες του ολοκληρωτισμού, καθώς η τεχνολογία καλπάζει, φτάνουν στα έσχατα όριά τους. Πρόβαλε στο μέλλον την κτηνωδία της δικής του εποχής, μπολιασμένη με μια φαντασία κυριολεκτικά αποκαλυπτική. Οι επινοήσεις του, τόσο αναφορικά με το ίδιο το σύστημα και τον τρόπο λειτουργίας και αναπαραγωγής του, όσο και για τις συνέπειες ενός τέτοιου συστήματος στη μύχια ζωή των ανθρώπων, προκαλούν ακόμη και σήμερα ανατριχίλες.

Η παράσταση, με το διασκευασμένο κείμενο της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου, είναι διπλά διορατική. Από τη μία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το πού μπορεί να οδηγήσει η γοητεία των ολοκληρωτισμών, η ανάγκη για πεφωτισμένους ηγέτες, και από την άλλη, εντοπίζει με οξυδέρκεια την εγγενή αδυναμία αυτών των καθεστώτων στην έλλειψη ζωτικότητας, στην αποσύνδεσή τους από τα απλά ζητούμενα της ζωής.

Λίγο πριν από το τέλος, αφού ο κεντρικός χαρακτήρας έχει υποστεί τα πάνδεινα, ταπεινώσεις και εξευτελισμούς πέρα από κάθε ανθρώπινο όριο, ο ήρωας Ουίλιαμ ξαφνιάζει τον βασανιστή του, λέγοντας:

«Δεν θα τα καταφέρετε. Είναι αδύνατον να θεμελιώσεις ένα πολιτισμό πάνω στον φόβο, το μίσος και τη σκληρότητα. Δεν θα διαρκέσει. Η ζωή θα σας νικήσει». Και γελάει σαρκαστικά, δυνατά, μέχρι που ο πόνος να σβήσει εντελώς τον ήχο του.

Το «1984» δεν έχει ευχάριστο τέλος, αλλά με τον μαγικό τρόπο της τέχνης, η ζωή νικάει στις σελίδες του. Κάθε πράξη αντίστασης, ακόμη κι όταν συνθλιβεί, είναι ένα κληροδότημα για τους ανθρώπους του μέλλοντος. 

Αυτό είναι το αισιόδοξο μήνυμα που αναδίνεται καθάριο μέσα από αυτό το σκοτεινό αριστούργημα, που παρίσταται δεξιοτεχνικά και φωτεινότατα από τον Γιώργο Παπαγεωργίου και τους συνεργάτες του, στο θέατρο «Αυλαία» Θεσσαλονίκης.

Δείτε αυτή τη σημαντική δουλειά. Έχει ανεβάσει τον πήχη πολύ ψηλά σ’ αυτό που διαβάζουμε στα έντυπα και στα βιβλία θεωρίας θεάτρου: «Μονόλογος».

Συντελεστές

Συγγραφέας: George Orwell

Απόδοση-θεατρική διασκευή: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου

Σκηνοθεσία: Γιώργος Παπαγεωργίου

Μουσική: Αλέξανδρος – Δράκος Κτιστάκης

Σκηνικά/ Κοστούμια: Αλέγια Παπαγεωργίου

Βοηθός σκηνογράφου : Άρτεμις Αναστασάκη

Επιμέλεια κίνησης : Μαρίζα Τσίγκα

Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης

Φωτογραφίες: Χρήστος Συμεωνίδης

Creative Agency: ΜΑΥΡΑ ΓΙΔΙΑ

Βοηθός Σκηνοθέτης: Γιώργος Ματζιάρης

Μουσικοί επί σκηνής: Τ.Β.Α.

Επικοινωνία: Ρεβέκκα Ρουμελιώτη

Παραγωγή: Γίνονται Έργα ΕΕ – GOOTHEATER COMPANY

Ερμηνεία: Γιώργος Παπαγεωργίου

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ